အခုဆိုရင္ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ ဆိုရွယ္မီဒီယာအသံုးျပဳမႈက အရမ္းကို ျမင့္တက္လာပါၿပီ။ ဒီေန႔မွာ Facebook ေပၚမွာ Hot ျဖစ္တဲ့သတင္း၊ Trendy ျဖစ္တဲ့အေၾကာင္းအရာတစ္ခုအေပၚ လူစိတ္၀င္စားမႈက ေနာက္တစ္ရက္ေတာင္မကူးေတာ့ဘဲ အသစ္အသစ္ေတြ ေပၚလိုက္၊ ေပ်ာက္လိုက္ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုကို လူေတြက ျပန္ေျပာရင္ အကုန္မွတ္မိေနတတ္တာ၊ ျပန္ရွာမယ္ဆိုရင္လည္း ရွာေတြ႕ႏုိင္တာက ဆုိရွယ္မီဒီယာရဲ႕ စြမ္းအားတစ္ခုပါ။ ဒီစြမ္းအားက အေကာင္းအဆိုးႏွစ္မ်ဳိးလံုးေပးႏုိင္ၿပီး ဆုိရွယ္မီဒီယာေပၚက ေန႔စဥ္အျဖစ္အပ်က္ေတြမွာ Cyber bullying ဆိုတဲ့ အင္တာနက္ေပၚမွာအႏိုင္က်င့္ျခင္း ေတြအမ်ားႀကီး ပါလာတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဘယ္လို အေျခအေနမ်ဳိးက Cyber bullying လဲ၊ ဘယ္လိုသက္ေရာက္မႈေတြရွိႏုိင္လဲ၊ ကိုယ္တုိင္ႀကံဳေတြ႕ရရင္ေရာ ဘယ္လိုေျဖရွင္းရမလဲဆိုတာေတြကို ရွာေဖြစုစည္းေဖာ္ျပလိုက္ပါတယ္။

Cyber bullying ဆိုတာ …

Cyber bullying ဆိုတာ ဒစ္ဂ်စ္တယ္ကိရိယာေတြျဖစ္တဲ့ ဖုန္းေတြ၊ ကြန္ျပဴတာေတြနဲ႔ တက္ဘလက္ေတြေပၚမွာ အေျခခံၿပီး ျဖစ္တဲ့ အႏုိင္က်င့္မႈ ျဖစ္ပါတယ္။ Cyber bullying က လူေတြအားလံုး ျမင္ေတြ႔ႏုိင္၊ ပါ၀င္ႏုိင္၊ Share လုပ္ႏုိင္တဲ့ စာတို၊ Apps၊ ဆိုရွယ္မီဒီယာ၊ ဖိုရမ္နဲ႔ ဂိမ္းေတြမွာ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ Cyber bullying မွာ တစ္စံုတစ္ေယာက္ရဲ႕ ဆိုး၀ါးတဲ့၊ အႏၱရာယ္ရွိတဲ့၊ အမွားအယြင္းတစ္ခုျဖစ္တဲ့အေၾကာင္းအရာကို ေရးသားတာ (Post) ၊ ေပးပို႔တာ (Send)၊ ေ၀မွ်တာ (Share)ေတြ ပါပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ တစ္စံုတစ္ေယာက္ရဲ႔ အမ်ားသိရင္ ရွက္စရာေကာင္းတဲ့ ကုိယ္ေရးကိုယ္တာအခ်က္အလက္ေတြကုိ Share လုပ္တာလည္း ပါပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ Cyber bullying ေတြကေတာ့ ဥပေဒနဲ႔မညီတာ၊ ျပစ္မႈေျမာက္တဲ့အျပဳအမူေတြအထိပါ ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။

Cyber bullying အမ်ားဆံုးျဖစ္တတ္တဲ့ ေနရာေတြကေတာ့ …

• Social Media ေတြျဖစ္တဲ့ Facebook, Instagram, Snapchat နဲ႔ Twitter
• SMS (စာတိုေပးပို႔စနစ္) နဲ႔ အီးေမးလ္၊ Apps နဲ႔ Social Media ေတြရဲ႕ စာေပးပို႔ႏိုင္တဲ့လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြ

ဆိုရွယ္မီဒီယာနဲ႔ ဒီဂ်စ္တယ္ဖိုရမ္ေတြေပၚက တစ္ေယာက္ခ်င္းစီက ေရးသားေ၀မွ်တဲ့ Post ေတြ၊ Comment ေတြ၊ ဓာတ္ပံုေတြနဲ႔ အေၾကာင္းအရာေတြက အသိမိတ္ေဆြေတြေရာ၊ သူစိမ္းေတြပါ ျမင္ႏိုင္၊ ဖတ္ႏုိင္ၾကပါတယ္။ ဒီလို လူတစ္ေယာက္ခ်င္းစီက ေရးသားေ၀မွ်တဲ့ ကိုယ္တိုင္ေရးသားတဲ့အေၾကာင္းအရာေတြအပါအ၀င္ အဆိုးဘက္ေရာက္တဲ့၊ ေစာ္ကားမႈတစ္ခုခုပါတဲ့၊ ထိခိုက္နာက်င္ေစႏုိင္တဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြက သူတို႔ရဲ႕အျမင္၊ လႈပ္ရွားမႈနဲ႔ အမူအက်င့္ေတြကို လူအမ်ားနဲ႔ဆိုင္တဲ့မွတ္တမ္း (Public Record) အျဖစ္ မွတ္ထားပါတယ္။

ဒီမွတ္တမ္းက အြန္လိုင္းေပၚက နာမည္ေက်ာ္ၾကားမႈလို႔ သတ္မွတ္လို႔ရၿပီး လက္ရွိအခ်ိန္အတြက္တင္မကဘဲ အနာဂတ္မွာ ႀကံဳေတြ႕ရမယ့္ေက်ာင္း၊ အလုပ္အကိုင္နဲ႔ လူမႈေရးဆိုင္ရာ အသင္းအဖြဲ႔ေတြအထိပါ သက္ေရာက္မႈရွိသြားတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ Cyber bullying က ဒီလုပ္ရပ္မွာပါ၀င္တဲ့သူအားလံုး (အႏုိင္က်င့္ခံရတဲ့သူအေပၚမွာတင္မဟုတ္ဘဲ အႏုိင္က်င့္တဲ့သူအေပၚမွာပါ) ရဲ႕ အြန္လိုင္းေပၚက နာမည္ေက်ာ္ၾကားမႈအေပၚ သက္ေရာက္မႈရွိပါတယ္။ ပိုဆိုးတာက ဒစ္ဂ်စ္တယ္ကိရိယာေတြက ၂၄ နာရီပတ္လံုး အဆက္မျပတ္ခ်က္ခ်င္း ဆက္သြယ္မႈလုပ္ႏုိင္တဲ့ စြမ္းအားရွိတာေၾကာင့္ Cyber bullying လုပ္ခံရတဲ့သူက စိတ္သက္သာရာရဖို႔ ပိုခက္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အီလက္ထေရာနစ္နဲ႔ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြဆက္သြယ္မႈျပဳလုပ္တာက Report ၊ ဒါမွမဟုတ္ Remove မလုပ္ဘူးဆိုရင္ အၾကာႀကီးဆက္ရွိေနၿပီး လူအမ်ားနဲ႔ဆိုင္တဲ့သတင္းျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒီလို Cyber bullying လုပ္ရပ္ေတြက အြန္လိုင္းေပၚမွာ နာမည္ဆိုးနဲ႔ေက်ာ္ၾကားမႈျဖစ္ေစၿပီး တကၠသိုလ္၀င္ခြင့္၊ အလုပ္အကိုင္အခြင့္အလမ္းနဲ႔ တျခား ဘ၀နဲ႔ဆိုင္တဲ့အရာေတြေပၚမွာ သက္ေရာက္မႈေတြ အမ်ားႀကီးျဖစ္ေစပါတယ္။

Cyber bullying နည္းလမ္းမ်ား

၁။ တစ္စံုတစ္ေယာက္ကို အရွက္ရေစမယ့္၊ နာက်င္ထိခိုက္ေစမယ့္ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုခုကို အြန္လိုင္းေပၚမွာ Comments ေပးတာ၊ ေကာလဟာလေတြေရးတာ။

၂။ တစ္စံုတစ္ေယာက္ကို ထိခိုက္နာက်င္ေအာင္လုပ္ၿပီး ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္သတ္ေသ ခ်င္ေလာက္တဲ့အထိ ဖိအားေပးေျပာဆိုတာ။

၃။ ေစာ္ကားမႈမ်ဳိးျဖစ္တဲ့၊ ထိခိုက္နာက်င္ေစမယ့္ ဓာတ္ပံု၊ ဗီဒီိယုိေတြ တင္တာ။

၄။ တစ္ေယာက္ေယာက္ရဲ႕ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာ၊ ဒါမွမဟုတ္ မဟုတ္မမွန္တဲ့အခ်က္အလက္ကုိ တစ္စံုတစ္ေယာက္အျဖစ္ အေယာင္ေဆာင္ၿပီး (Fake Acc သံုးၿပီး) အြန္လုိင္းမွာ ေရးတာ။

၅။ လူမ်ဳိးေရး၊ ဘာသာေရး၊ ဒါမွမဟုတ္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ခ်င္းရဲ႕ ၀ိေသသလကၡဏာနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အမုန္းပြားစရာ အမည္သံုးတာ၊ Comment ေပးတာ၊ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုခုကို အြန္လိုင္းေပၚမွာေရးတာ။

၆။ တစ္စံုတစ္ေယာက္ကို ေစာ္ကားတဲ့၊ ထိခိုက္ေစမယ့္ Web-page ေထာင္တာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။

Social Network စာမ်က္ႏွာေတြ၊ အြန္လိုင္းေပၚက လႈပ္ရွားမႈေတြနဲ႔ စာေပးပို႔တဲ့ App ေတြ မ်ားလာတာနဲ႔အမွ် cyber bullying ကလည္း ပိုမ်ားလာပါတယ္။ Ditch the Label က ျပဳလုပ္တဲ့ စစ္တမ္းမွာဆိုရင္ ပါ၀င္ေျဖဆုိေပးသူေတြရဲ႕ ၄၇ ရာခိုင္ႏႈန္းက သူတို႔ရဲ႕ Profile မွာ ဆိုး၀ါးတဲ့ comment မ်ုဳိးရဖူးၿပီး ၆၂ ရာခိုင္ႏႈန္းက ဆုိး၀ါးတဲ့ Private Message ကို စမတ္ဖုန္း App ေတြကတစ္ဆင့္ ရဖူးတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။

ေနာက္ၿပီး App ေတြနဲ႔ Social Network စာမ်က္ႏွာေတြက အသက္ ၁၃ ႏွစ္နဲ႔အထက္ အသံုးျပဳႏုိင္ဖို႔ ရည္ရြယ္တာျဖစ္ၿပီး သူတို႔အားလံုးက Bully လုပ္တာ၊ မသင့္ေတာ္တဲ့အျပဳအမူေတြလုပ္တာကို တားျမစ္ထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္လည္း  National Bullying Survey တစ္ခုကရတဲ့ ရလဒ္ကိုၾကည့္တဲ့အခါ Cyber bullying ကုိ Report လုပ္တဲ့သူေတြရဲ႕ ၉၁ ရာခိုင္ႏႈန္းက ဘယ္လိုအေရးယူမႈမွ မလုပ္ေပးဘူးလုိ႔ ေျဖထားတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ Cyber bullying ရဲ႕ သားေကာင္ျဖစ္သြားသူေတြမွာ စိတ္ပိုင္းဆုိင္ရာ ထိခိုက္မႈေတြ အမ်ားႀကီးရွိလာပါတယ္။

Cyber bullying ရဲ႕ သက္ေရာက္မႈမ်ား

မိမိကိုယ္ကိုယ္ယံုၾကည္မႈက်ဆင္းမယ္။ မိသားစုနဲ႔ေ၀းေ၀းေနၿပီး တစ္ေယာက္တည္းေနခ်င္မယ္။ အလုပ္ေတြ၊ ေက်ာင္းေတြ မသြားဖို႔လည္း ႀကိဳးစားမယ္။ လူမႈေရးပြဲေတြလည္း မတက္ခ်င္ေတာ့ဘူး။ ၀ိတ္ေတြက်မယ္။ ကိုယ့္ရဲ႔ပံုစံအသြင္အျပင္ေျပာင္းမယ္။ ကိုု္ယ့္ကိုယ္ကိုယ္ အႏၱရာယ္ျပဳထားတဲ့ ဒဏ္ရာေတြရွိၿပီး ဒီဒဏ္ရာေတြကိုလူမျမင္ေအာင္ လက္ရွည္ေတြ၀တ္ၿပီး ဖံုးထားမယ္။ ေဒါသႀကီးတာ၊ စိတ္ဓာတ္က်တာ၊ ငိုတာလိုမ်ဳိး ေတြ ျဖစ္မယ္။

တကယ္လို႔မ်ား Cyber bullying ရဲ႕ သားေကာင္ျဖစ္ခဲ့ရင္ ဘာလုပ္မလဲ

• သက္ဆိုင္ရာ ဆိုရွယ္မီဒီယာဆီကို ဒီျဖစ္စဥ္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး Report လုပ္ပါ။
• ဒီျဖစ္စဥ္ကို Screen Shots ရိုက္ထားပါ။ ဒါဆို Post ကို ဖ်က္လိုက္ရင္ေတာင္ ကိုယ့္မွာ အေထာက္အထားက်န္ေနမွာပါ။
• ဒီလို Bully လုပ္တာကို ဘယ္လိုနည္းနဲ႔မွရပ္လု႔ိမရဘူးဆိုရင္ ရဲနဲ႔ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ပါ။
• တကယ္လို႔ cyber bullying က သင့္လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္တစ္ေယာက္ေယာက္က လုပ္တာဆိုရင္ HR ကို တင္ျပလိုက္ပါ။ ဒါမွ HR က ဘာျဖစ္ေနလဲဆိုတာကုိ သိႏုိင္မယ္။ Screenshots ေတြကိုလည္း ပို႔ေပးလိုက္ၿပီး သင့္ရဲ႕ ကိုယ္ေရးမွတ္တမ္းထဲမွာ ထည့္သိမ္းေပးဖို႔ ေတာင္းဆိုလိုက္ပါ။
• တကယ္လို႔ cyber bullying က ေစာ္ကားခံရမႈပံုစံျဖစ္ေနၿပီဆိုရင္ေတာ့ ဥပေဒအႀကံေပးေတြနဲ႔ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးၾကည့္ပါ။ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ အင္တာနက္အသုံးျပဳမႈ ဥပေဒ (Cyber Law) ရွိေနၿပီျဖစ္တာေၾကာင့္ Cyberbully အလုပ္ခံရတယ္ဆိုရင္ တရားဥပေဒအရ ေျဖရွင္းခြင့္ရွိေနၿပီျဖစ္ပါတယ္။
• သင့္ကို cyber bullying လုပ္တ့ဲသူကို Block လုပ္ႏိုင္တဲ့နည္းလမ္းရွိေပမယ့္ ဒါက သူ႔ဆက္လုပ္ေနတာကိုေတာ့ ရပ္တန္႔ႏုိင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။
• ဒါေပမယ့္လည္း ဒီလို Block လိုက္တာက သင့္ကို ထိခိုက္ေစမယ့္အေၾကာင္းအရာေတြကို ထပ္မျမင္ေတာ့ေအာင္လုပ္ေပးၿပီး သင့္စိတ္ခံစားခ်က္ေကာင္းေအာင္လုပ္ေပးတဲ့အတြက္ လုပ္လိုက္သင့္ပါတယ္။
• လိုအပ္မယ္ဆိုရင္ Cyber bullying လုပ္ခံရတဲ့အခါ ဘယ္လိုရင္ဆိုင္ေျဖရွင္းရမလဲဆိုတာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ထပ္ရွာၾကည့္ပါဦး။

Ref:

www.ditchthelabel.org/cyberbullying-statistics/

https://www.stopbullying.gov/cyberbullying/what-is-it/index.html

https://www.bullying.co.uk/cyberbullying/what-to-do-if-you-re-being-bullied-on-a-social-network/

Words by anna